کرایوتراپی یا کرایوسرجری چیست و چه کاربردی دارد ؟

کرایوتراپی چیست؟

کرایوتراپی اولین بار در دهه هفتاد میلادی در ژاپن و توسط دکتر توشیما یامائوچی معرفی شد که در آن، بافت‌های بدن با استفاده از مایع نیتروژن، فریز و منجمد می‌شدند. حتی مصریان نیز از روش فریز کردن برای درمان انواعی از مشکلات پوستی و هم چنین زیبایی پوست استفاده می‌کردند. به تدریج، استفاده از این روش به کشورهای اروپایی و آمریکایی رسید، به گونه‌ای که اثرات مثبت این روش در درمان بسیاری از مشکلات مربوط به پوست، مو و زیبایی به اثبات رسیده و مورد استقبال پزشکان قرار گرفته است.

کرایوتراپی یا سرما درمانی، روشی است که با اعمال سرمای شدید (نیتروژن مایع) و نابودی بافت‌های غیر طبیعی و بیمار مانند زگیل‌ها، تگ‌های پوستی و سرطان‌های پوستی همراه است. روشی که با کمترین میزان تهاجم انجام می‌شود، فرد درد کمتری را احساس می‌کند و نتایج زیبایی بسیار خوبی را به همراه دارد.

کرایوتراپی که در گذشته برای تسکین و درمان دردهای آرتروزی استفاده می‌شد، امروزه به عنوان مراقبت‌های پوستی و رفع مشکلات پوستی از قبیل علائم آکنه و اگزما و هم چنین شفاف سازی و لیفت پوست کاربرد دارد. کرایوتراپی هم چنین روش مورد تائید FDA در پیشگیری از ریزش موی ناشی از انجام شیمی درمانی نیز می‌باشد.

از کرایوتراپی در درمان ضایعات پوستی استفاده می‌شود، ضایعاتی که توده‌های پوستی هستند و از لحاظ ظاهری، مشابه پوست اطراف‌شان نیستند. این ضایعات می‌توانند به دو صورت خوش خیم (غیر سرطانی) و پیش سرطانی (که می‌توانند تبدیل به ضایعات سرطانی شوند) باشند. کرایوتراپی هم چنین می‌تواند به حفظ نواحی اطراف ضایعات کمک کند و احتمال بروز اسکار را تا حد امکان به حداقل برساند.

انواع

• نیتروژن مایع : یکی از متداول ترین روش‌هایی است که پزشکان استفاده می‌کنند. کرایوتراپی با استفاده از نیتروژن مایع شامل استفاده از کرایو اسپری، کرایو پروب و یا اپلیکاتور پنبه می‌باشد. نیتروژن به مدت چند ثانیه و یا بیشتر به ضایعه پوستی اعمال می‌شود که به نوع و محل ضایعه بستگی دارد. در برخی موارد، این کار چندین بار تکرار می‌شود تا عمل انجماد و ذوب شدن کامل شود.

• برف دی اکسید کربن (دمای منفی 78. 5 درجه سانتی گراد) : کرایوتراپی با دی اکسید کربن، شامل سیلندری از دی اکسید کربن منجمد است که مستقیما به ضایعه پوستی اعمال می‌شود.

• DMEP (دمای منفی 57 درجه سانتی گراد) : DMEP  در قوطی آئروسل موجود است که بسته به اندازه و محل ضایعه، ده تا چهل ثانیه، بر روی ضایعه پوستی قرار می‌گیرد.

کاربرد کرایوتراپی

کاربرد کرایوتراپی در حوزه پوست و مو عبارت است از:

آفتاب سوختگی پوست

آسیب‌های پوستی ناشی از تماس با نور خورشید به خوبی با کرایوتراپی درمان می‌شوند. کراتوز اکتینیک که یکی از شایع ترین ناهنجاری‌های پوستی مرتبط با نور خورشید است، با اعمال پنج تا هفت ثانیه سرما به ناحیه هدف بهبود می‌یابد.

درمان پسوریازیس

پسوریازیس، بیماری التهابی سیستم ایمنی است که با قرمز و متورم شدن پوست همراه است. در واقع درمانی برای این مشکل پوستی وجود ندارد، اما کرایوتراپی در بیست تا سی جلسه می‌تواند به تسکین علائم کمک کند و طی چند ماه از میزان خارش و التهاب پوست کاسته شود.

درمان اگزما

معمولا برای درمان اگزما، کرم‌های نرم کننده و مرطوب کننده از سوی پزشک تجویز می‌شود که ممکن است درمان قطعی را نیز به همراه نداشته باشد. کرایوتراپی، با افزایش خونرسانی و تقویت سیستم ایمنی، کمک می‌کند تا از میزان تورم و خارش پوستی در افراد مبتلا کاسته شود.

درمان ضایعات پوستی خوش خیم

اکثر ضایعات پوستی خوش خیم با چند جلسه کرایوتراپی درمان می‌شوند. با این حال نتایج زیبایی، هزینه‌ها و راحتی بیمار مواردی هستند که این روش درمانی را نسبت به دیگر روش‌ها، مطلوب می‌سازد. انجام این روش نیازی به بیهوشی ندارد، احتمال بروز عفونت بسیار پایین است و به مراقبت‌های کمتری نیاز دارد.

تعیین مدت زمان اعمال نیتروژن مایع به تشخیص بالینی و ضایعه بستگی دارد. تکنیک استاندارد با توجه به نوع ضایعه برای بیمار در نظر گرفته خواهد شد. به عنوان مثال: نیتروژن مایع برای کراتوز اکتینیک، به مدت پنج ثانیه، برای زگیل‌ها به مدت ده ثانیه و برای اسکارهای هایپرتروفیک به مدت بیست ثانیه اعمال می‌شود.

درمان کراتوز سبورئیک

کراتوز سبورئیک، نوعی توده پوستی غیر سرطانی و خوش خیم است که با کرایوتراپی اصلاح می‌شود، به خصوص در بیمارانی که ضایعات متعددی دارند. ضایعات نازک و صاف تنها به پنج تا ده ثانیه درمان نیاز دارند و هر چه ضایعه بزرگ تر باشد، درمان نیز طولانی تر خواهد بود.

در درمان کراتوز سبورئیک، پزشک هنگام انتخاب روش درمان باید پتانسیل ریزش مو در ناحیه درمان را در نظر داشته باشد. یکی دیگر از عوارض کرایوتراپی برای این قبیل ضایعات، هیپوپیگمانتاسیون است که بیشتر در افرادی که پوست تیره‌ای دارند، دیده می‌شود.

درمان عفونت‌های پوستی ویروسی

زگیل‌هایی که نسبت به داروهای موضعی مقاوم هستند، با کرایوتراپی درمان می‌شوند. با این حال، پاسخ به درمان در هر فردی متفاوت است و به اندازه و درجه زگیل بستگی دارد. معمولا نیاز است درمان چند جلسه تکرار شود تا نتایج موفق آمیزی حاصل گردد.

درمان درماتوفیبروما

درماتوفیبروما، توده پوستی کوچکی است که بر روی پوست ظاهر می‌شود. کرایو اسپری یا کرایو پروب می‌تواند به بهبود زیبایی این توده‌های پوستی کمک کند. برداشتن این ضایعات به روش جراحی می‌تواند منجر به تشکیل اسکار هایپرتروفیک شود، چرا که به نظر می‌رسد ضایعات فیبری از میکروترومای پوستی ناشی می‌شوند.

برای درمان این قبیل ضایعات، یک چرخه انجماد و ذوب بیست تا سی ثانیه‌ای توصیه می‌شود.

کرایوتراپی مو

افرادی که از ریزش مو رنج می‌برند، کرایوتراپی درمانی موثر و غیر تهاجمی برای آلوپسی می‌باشد، به خصوص زمانی که میزان ریزش مو خفیف است یا دیگر روش‌های درمانی موثر واقع نشده‌اند. کرایوتراپی به رشد مو کمک می‌کند. کرایوتراپی موضعی، یکی از روش‌های موثر در پیشگیری از ریزش موی ناخواسته ناشی از شیمی درمانی و رشد مجدد مو در افراد مبتلا به آلوپسی می‌باشد.

بسیاری از خانم‌هایی که از کرایوتراپی برای جوانسازی پوست استفاده می‌کنند، به این نتیجه رسیده‌اند که این روش باعث شده تا مو و ناخن‌های‌شان رشد سریع تری داشته باشد. به نظر می‌رسد که افزایش خونرسانی طبیعی طی یک جلسه کرایوتراپی می‌تواند منجر به سلامتی بیشتر موها شود.

فیشال کرایوتراپی

در فیشال کرایوتراپی، نیتروژن مایع به مدت دو تا سه دقیقه به تمام قسمت‌های صورت، پمپاژ می‌شود. هدف از انجام این روش، درخشندگی و جوان شدن پوست می‌باشد. این روش کاملا بدون درد است و هیچ گونه دوره نقاهتی را به همراه ندارد. فیشال کرایوتراپی عمدتا در ناحیه صورت و در برخی موارد، گردن انجام می‌شود و نتایح، بلافاصله بعد از درمان قابل مشاهده خواهد بود.

از جمله مزایای فیشال کرایوتراپی می‌توان به سفت و روشن شدن پوست اشاره کرد، چرا که خونرسانی به صورت بیشتر می‌شود، در نتیجه، پوستی سالم و شاداب خواهید داشت. تمامی افرادی که خواهان پوستی شاداب و جوان هستند، می‌توانند از مزایای این روش بهره مند شود. توصیه می‌شود خانم‌های باردار و شیرده با مشورت پزشک این کار را انجام دهند.

روش‌های درمان کرایوتراپی

دوز نیتروژن مایع و انتخاب روش اعمال، به اندازه، نوع بافت و هم چنین عمق ضایعه بستگی دارد. به همین خاطر، ناحیه ضایعه و میزان عمقی که سرما باید نفوذ کند، قبل از درمان بررسی خواهد شد. نیاز است مواردی از قبیل میزان ضخامت درم و ساختارهای زیرین، آب موجود در پوست و وضعیت خونرسانی نیز بررسی گردد.

• کرایو اسپری : در این روش، نیتروژن مایع در اندازه استاندارد به ناحیه درمان اعمال می‌شود و مناسب ترین روش برای پزشکانی است که در حال یادگیری کرایوسرجری هستند. استفاده از این تکنیک، امکان تخریب بافت با کمترین میزان عوارض را فراهم می‌کند. مدت زمان فریز شدن به عواملی از قبیل میزان ضخامت پوست، عروق، نوع بافت و هم چنین مشخصات ضایعه بستگی دارد. این روش با استفاده از اسپری کوچکی انجام می‌شود که می‌تواند 300 تا 500 میلی لیتر نیتروژن مایع را در خود جای دهد.

• کرایو پروب : کرایو پروب به اسپری نیتروژن مایع متصل می‌شود تا بسته به محل و نوع ضایعه، بهترین میزان سرما اعمال شود. کرایو پروب مستقیما روی ضایعه اعمال می‌شود و یک محیط ژل مانندی ما بین پروب و سطح پوست قرار می‌گیرد و عمدتا در درمان ضایعات کوچک تر صورت (به عنوان مثال روی پلک ها) استفاده می‌شوند، چرا که در این نواحی، پخش شدگی نیتروژن مایع مطلوب نخواهد بود.

مکانیسم عمل کرایوتراپی

نحوه عملکرد کرایوتراپی را در سه مرحله متفاوت به شرح زیر می توان توضیح داد :

• مرحله اول، فاز انتقال حرارت : نیتروژن مایع که در دمای منفی 196 درجه سانتی گراد به جوش می‌آید، موثرترین کرایوژنی (سرمازایی) است که کاربرد بالینی دارد و به طور ویژه برای ضایعات بدخیم استفاده می‌شود. اگر میزان کافی نیتروژن مایع توسط اسپری و یا پروب به ناحیه مورد نظر اعمال شود، دما طی سی ثانیه به منفی 25 تا منفی50 درجه سانتی گراد خواهد رسید.

• مرحله دوم، فاز تخریب سلولی : در کل، تخریب و نابودی ضایعات خوش خیم به دمای منفی بیست تا منفی سی درجه سانتی گراد نیاز دارد و برای برداشت موثر ضایعات بدخیم به دمای منفی چهل تا منفی پنجاه درجه نیاز است.

• مرحله سوم، فاز التهابی :  آسیب معکوس در بافت ناحیه درمان به دلیل تشکیل سرمای داخل سلولی اتفاق می‌افتد و میزان آسیب به درجه سرما و هم چنین حداقل دما بستگی دارد. بعد از گذشت بیست و چهار ساعت از درمان، التهابی در ناحیه اتفاق می‌افتد که به تخریب بیشتر ضایعه کمک می‌کند. تداوم سرما در یک ناحیه بیش از سی ثانیه، می‌تواند منجر به تخریب ماتریکس کلاژن پوست شود و احتمال بروز اسکار را افزایش دهد. سرمای خفیف باعت جدا شدن درم و اپیدرم می‌شود که برای درمان ضایعات پوستی خوش خیم موثر خواهد بود. در این مرحله، سلول‌های حساس تر موجود در لایه اپیدرم از بین می‌روند، در حالی که درم کاملا سالم باقی می‌ماند.

مراقبت‌ها

کرایوتراپی به آمادگی خاصی ندارد. تنها از فرد خواسته می‌شود هر گونه آرایش، کرم و لوسیون را از ناحیه تمیز کنید. توصیه می‌شود بیمار لباس راحت بپوشد تا از ساییده شدن پوست با لباس خودداری شود.

بهتر است هر گونه داروی مصرفی را به پزشک اطلاع داده شود. در برخی موارد ممکن است مصرف داروی ایبوپروفن، نیم ساعت قبل از درمان برای فرد در نظر گرفته شود تا از میزان ناراحتی بیمار کاسته شود. مصرف آنتی بیوتیک نیز می‌تواند احتمال بروز عفونت بعد از درمان را کاهش دهد.

بعد از کرایوتراپی ممکن است مقداری قرمزی و التهاب در ناحیه درمان دیده شود. در صورت بروز تاول، از ترکیدن آن‌ها باید خودداری کرد. احتمال مشاهده ترشحات شفاف وجود دارد، که کاملا طبیعی بوده و جای نگرانی نیست. بعد از گذشت هفت تا ده روز، روند ترمیم و بهبودی طی می‌شود، بی آن که جای زخم و اسکار باقی بماند.

بعد از انجام کرایوتراپی، یک سری نکات مراقبت‌ها از سوی پزشک در اختیار فرد قرار می‌گیرد تا بهترین نتایج حاصل شود و احتمال بروز عوارض به حداقل برسد. مواردی از قبیل:

• جهت رفع التهاب و قرمزی می‌توانید از استروئیدهای موضعی، بعد از درمان استفاده کنید. مصرف آسپیرین نیز به کمتر شدن میزان التهاب و احساس ناراحتی کمک می‌کند.
• بسته به عمق و مدت زمان اعمال نیتروژن مایع، ممکن است چند ساعت بعد از درمان، احتمال بروز تاول وجود داشته باشد. مایع درون تاول‌ها عمدتا شفاف است و در برخی موارد به دلیل آسیب و خونریزی می‌تواند قرمز رنگ باشد.
• اگر درمان در نواحی اطراف چشم انجام شود، احتمال پف کردن پلک‌ها، به خصوص صبح‌ها بعد از بیدار شدن از خواب وجود دارد. اما به مرور، از میزان التهاب و پف کاسته خواهد شد.
• در کل، کرایوتراپی دوره نقاهت خاصی ندارد. توصیه می‌شود ناحیه درمان، روزانه (دو مرتبه در روز) با آب و صابون بدون رایحه تمیز شسته شود.
• توصیه می‌شود تا بهبودی کامل از لوسیون و مواد آرایشی بر روی ناحیه درمان استفاده نشود.
• بهتر است بعد از طی شدن روند بهبودی، از کرم ضد آفتاب با SPF سی استفاده شود تا در برابر نور خورشید محافظت به عمل بیاید.
• معمولا نیازی به استفاده از پانسمان نیست، مگر این که ناحیه درمان در معرض تروما و یا ساییدگی با لباس‌ها باشد.
• از دست کاری ناحیه درمان جدا خودداری کنید. این ناحیه معمولا طی پنج تا هفت روز، لایه برداری می‌شود که ممکن است در مورد پوست دست، کمی بیشتر زمان ببرد.

در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، پزشک را در جریان قرار دهید:

• تب بالای 38
• لرز
• قرمزی و التهاب
• تشدید درد
• سفت شدن پوست ناحیه
• ترشح بدبو
• خونریزی که متوقف نشود
• هر گونه مشکل ناگهانی و غیر منتظره.

عوارض و خطرات

بیشتر افراد احساس ناراحتی خفیف حین درمان را تجربه می‌کنند، اما اگر سرما عمقی باشد، احساس درد کمی بیشتر خواهد بود. ممکن است دو تا سه روز بعد از درمان، علائمی از قرمزی و التهاب در ناحیه مشاهده شود که مصرف داروهای مسکن به تسکین و کاهش درد کمک می‌کند.

در برخی موارد نادر، احتمال تشکیل اسکار در ناحیه درمان وجود دارد. رنگدانه‌های پوست ممکن است تا چند ماه بعد از درمان، روشن تر و یا تیره تر از حالت معمولی شود که در بیشتر موارد، موقتی است و به حالت طبیعی و اولیه خود برمی گردد.

در صورتی که اعصاب سطحی فریز شده باشد، ممکن است ناحیه درمان تا چند هفته تا چند ماه، بی حس باشد. در کل، عوارض کرایوتراپی در سه دسته تقسیم بندی می‌شود:

• عوارض حاد که می‌تواند شامل سردرد و درد در ناحیه درمان باشد.
• عوارض تاخیری مانند خونریزی..
• عوارض دائمی که می‌تواند با ریزش مو در ناحیه درمان همراه باشد

پزشک باید قبل از درمان با بیمار در خصوص تمام این عوارض صحبت کند.

کرایوتراپی در چه مواردی ممنوع است؟

در واقع، موارد منع استفاده از کرایوتراپی مربوط می‌شود به بیماری‌ها و مشکلاتی که با حساسیت زیاد نسبت به سرما همراه هستند و ممکن است روند ترمیم و بهبودی به تاخیر بیفتد.

از دیگر موارد ممنوعیت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• در کودکان و افراد مسن که به دلیل حساس بودن پوست، احتمال تشکیل اسکار بیشتر است.
• افراد دیابتی که روند ترمیم و بهبودی در این افراد به کندی انجام می‌شود.
• افرادی که پوست تیره‌ای دارند.
• خانم‌های باردار که حتما باید با مشورت پزشک این درمان را انجام دهند.

نتایج و هزینه کرایوتراپی

بعد از کرایوتراپی، پوست ناحیه درمان کاملا طبیعی به نظر می‌رسد و هیچ گونه نشانه‌ای از ضایعه دیده نخواهد شد. تنها ممکن است در مواردی که نیاز به فریز کردن عمقی است، اسکار یا زخم باقی بماند که البته به مرور زمان برطرف خواهد شد.

ممکن است در برخی افرادی که پوست تیره تری دارند، نقاط سفید رنگی در ناحیه درمان دیده شود که به دلیل انجمادهایی است که رخ می‌دهد که البته مشاهده این نقاط جای نگرانی ندارد و به مرور زمان محو خواهد شد. در صورتی که بهبودی با درمان دیده نشود یا ضایعه مجدد برگردد و عود کند، درمان مجدد از سوی پزشک در نظر گرفته خواهد شد، اما در بیشتر موارد، افراد از نتایج این روش درمانی رضایت کامل دارند و نیازی به تکرار درمان نخواهد بود.

هزینه کرایوتراپی، به تعداد ضایعاتی که باید تحت درمان قرار بگیرد، بستگی دارد و به همین خاطر، افراد حتما قبل از درمان باید در جلسات مشاوره شرکت کنند.