فولیکول مو چیست؟

فولیکول مو و نحوه عملکرد آن

فولیکول مو، عضوی است که در پوست پستانداران یافت می شود، از سلول های مختلفی تشکیل شده و هر سلول، عملکردهای خاص و متفاوت خود را دارد. فولیکول مو از هفته نهم بارداری و از طریق جوانه های کوچک از سلول های اختصاصی توسط اپیدرم جنین تشکیل می شود. بدن انسان به طور میانگین، پنج میلیون فولیکول مو دارد که بیشترین میزان آن در پوست سر است و البته تا حد بسیاری تحت تاثیر ژنتیک است.

ارتباط میان هورمون ها و سلول های ایمنی باعث می شود تا فولیکول مو بتواند میزان رشد مو را در قسمت های مختلف بدن کنترل و تنظیم کند و این فعل و انفعالات هم چنین باعث می شوند تا انواع مختلفی از مو را در هر قسمت از بدن مان داشته باشیم.

هر تار مو به طور میانگین در هر ماه، در حدود یک تا یک و نیم سانت رشد می کند و این میزان رشد تحت تاثیر عواملی مانند سن، نوع مو و شرایط جسمانی و سلامتی خواهد بود. توجه داشته باشید که فولیکول های مو تنها مسئول میزان رشد موی شما نیستند، بلکه بر ظاهر مو نیز تاثیر می گذارند و شکل فولیکول های مو مشخص می کند که موهای شما چه میزان صاف یا فر باشد، به گونه ای که فولیکول های گرد، موهای صاف و فولیکول های بیضی شکل، موهای فر و مجعد را تولید می کنند.

در کنار حالت مو، فولیکول های مو در تعیین رنگ مو نیز نقش دارند. مو نیز همانند پوست دارای رنگدانه یا ملانین است که در فولیکول مو ذخیره می شود و ممکن است فولیکول مو توانایی تولید ملانین را با بالا رفتن سن از دست بدهد و این جاست که شاهد سفید و خاکستری شدن موها خواهیم بود.

معمولا با بالا رفتن سن، تغییراتی در بدن ایجاد می شود که مو و فولیکول های مو نیز از این قاعده مستثنی نیستند. فولیکول ها به مرور زمان ضعیف می شوند و به همین خاطر است که در بسیاری از افراد به خصوص آقایان، با بالا رفتن سن، شاهد طاس شدن سر و ریزش مو هستیم، آن هم به این دلیل است که زمانی که فولیکول ها ضعیف می شوند، موهای جدیدی جایگزین موهای ریخته شده نمی شود و مرحله آناژن رشد مو مختل می شود و در طولانی مدت، منجر به طاسی سر خواهد شد.

ساختار فولیکول مو

فولیکول مو از اجزای مختلفی تشکیل شده است، اما چهار ساختار اصلی آن به شرح زیر می باشد:

پاپیلا : پاپیلا که در پایه ای ترین قسمت فولیکول واقع شده متشکل از بافت همبندی و رگ های خونی است که موهای در حال رشد را تغذیه می کنند.

ماتریکس ژرمینال : در قسمت انتهایی فولیکول مو قرار دارد و جایی است که سلول ها بعد از مردن و ریزش موها، به تولید موهای جدید می پردازند.

پیاز مو : ساختار گرد و پیازی شکلی که در قسمت انتهایی فولیکول مو واقع شده است، پاپیلا و ماتریکس را احاطه می کند و توسط رگ های خونی تغذیه می شود. در واقع پیاز مو، بخش زنده مو است و آن مویی که در سطح بالایی پوست مشاهده می شود، مرده است. پیاز مو، انواعی از سلول های بنیادی را در خود نگه می دارد که هر 23 تا 72 ساعت، با سرعتی بیشتر از دیگر سلول های بدن تقسیم می شوند. این قسمت از فولیکول مو، حاوی هورمون هایی است که در طول مراحل مختلف زندگی مانند بلوغ و بارداری، بر رشد و ساختار مو تاثیر می گذارند.

برآمدگی : ناحیه برآمده در قسمت میانی فولیکول مو قرار دارد و حاوی سلول های بنیادی است که نه تنها فولیکول های جدید بلکه غدد چربی و اپیدرم را نیز مجدد احیا می کند.

سیکل رشد مو

میزان رشد مو در هر فردی متفاوت است، اما میانگین رشد مو در یک ماه حدود یک سانتی متر و در طول یک سال پانزده سانتی متر است. سیکل رشد مو دارای سه مرحله آناژن، کاتاژن و تلوژن است که بررسی جزئیات هر یک خواهیم پرداخت :

آناژن : آناژن یا فاز رشد که در حالت طبیعی تقریبا دو تا شش سال طول می کشد، این در حالی است که موهای ابرو حدود هفتاد روز در این مرحله باقی می مانند. این مرحله زمانی اتفاق می افتد که فولیکول مو، یک غلاف جدید را تشکیل می دهد، پاپیلا پیامی را به سلول های بنیادی می فرستد و با تحریک این سلول ها، بخش زیرین فولیکول به سمت پایین رشد می کند و پیازی در اطراف پاپیلا ایجاد خواهد شد. در مرحله بعد، پیامی از سمت پاپیلا به سلول های ماتریکس ارسال می شود تا رشد و تکثیر رو به بالا داشته باشد و و موی جدید تشکیل شود.

کاتاژن : فاز انتقالی که در حدود دو تا سه هفته طول می کشد، سرعت رشد مو به مدت چند هفته کند می شود و فولیکول مو کوچک تر خواهد شد. در واقع، در این مرحله تقسیم سلولی در ماتریکس متوقف می شود و پاپیلا به سمت بالا حرکت می کند تا بتواند خود را به قسمت برآمده برساند.

تلوژن : فاز استراحت که در حدود سه ماه ادامه پیدا می کند. بعد از گذشت چند ماه، رشد مو متوقف می شود و از فولیکول جدا خواهد شد، سپس رشد موهای جدید شروع می شود و فشاری به موهای قدیمی و مرده وارد می گردد. زمانی که فرد دچار استرس و اضطراب باشد، موهای بیشتری وارد این مرحله می شوند و ریزش مو اتفاق می افتد. ریزش پنجاه تا صد تار مو در طول روز کاملا طبیعی است، اما استرس می تواند منجر به ریزش مو قابل توجهی شود.

شرایط مرتبط با فولیکول مو

برخی از مشکلاتی که در موها یا پوست سر ظاهر می شوند، مرتبط با فولیکول های مو هستند، به همین خاطر توصیه می شود در صورت مشاهده هر گونه مشکل مرتبط با مو یا علائم غیر منتظره مانند ریزش مو، حتما به پزشک مراجعه کنید. برخی مشکلات مرتبط با فولیکول مو عبارتند از:

آلوپسی آندروژنیک : آلوپسی آندروژنیک که با عنوان الگوی طاسی مردانه شناخته می شود، شرایطی است که سیکل رشد فولیکول های مو بر روی پوست سر را درگیر می کند. سیکل مو کند و ضعیف می شود و در نهایت، رشد مو متوقف می شود و موی جدیدی تولید نخواهد شد.

فولیکولیت : التهاب فولیکول های مو، فولیکولیت نامیده می شود و می تواند در هر ناحیه ای که مو رشد می کند، اتفاق بیفتد از جمله: پوست سر، پاها، زیر بغل، صورت و بازوها. فولیکولیت با توده های کوچک مشابه راش مشخص می شود، توده ها می توانند قرمز، سفید، زرد یا چرکی باشند که اغلب با خارش و درد همراه هستند. فولیکولیت در بیشتر موارد خود به خود برطرف می شود و نیازی به اقدامات درمانی خاص نخواهد بود، اما تشخیص توسط پزشک و تجویز داروهای خوراکی و درمان های موضعی می تواند به تسکین علائم و درمان علت بروز عفونت کمک کند.

تلوژن افلوویوم : تلوژن افلوویوم، مشکلی موقتی اما فرم شایع ریزش مو است که شرایط استرس زا مانند آسیب های فیزیکی، زایمان، مصرف داروی جدید یا بیماری باعث می شود فولیکول مو نا به هنگام وارد مرحله تلوژن شود و ریزش مو اتفاق بیفتد. ریزش مو عمدتا در موهای سر دیده می شود اما اگر شدید باشد می تواند در دیگر قسمت های بدن مانند ابروها و پاها نیز رخ بدهد. این مشکل در بیشتر موارد، موقتی است و نیازی به درمان نخواهد بود، با این حال، توصیه می شود در صورت مشاهده علائم حتما به پزشک مراجعه کنید تا علت تشخیص داده شود.

اگر درگیر شرایطی مانند آلوپسی یا کچلی شدید، نگران نباشید چرا که امکان تحریک و تقویت فولیکول ها مو برای رشد مجدد موها وجود دارد، اما این نکته را در نظر داشته باشید که اگر فولیکولی آسیب ببیند، دیگر امکان تحریک مجدد آن وجود نخواهد داشت.

تقویت فولیکول مو

درست است که رشد مو تحت تاثیر عواملی مانند ژنتیک، شرایط محیطی یا دیگر موارد است، اما می توان با تقویت فولیکول مو، تغییراتی را در سرعت و میزان رشد موها ایجاد کرد. برخی از اقداماتی که به تقویت فولیکول مو کمک می کنند، عبارتند از:

• داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل. برای این که موها رشد خوبی داشته باشند و سالم بمانند، مهم است که مواد معدنی و ویتامین ها به میزان کافی مصرف شوند، به همین خاطر رژیم غذایی باید سرشار از انواعی از ویتامین ها، پروتئین، آهن و زینک باشد.
• ماساژ دادن سر به آرامی می تواند باعث بهبود خونرسانی به پوست سر و فولیکول ها شود، در نتیجه به تسریع و افزایش رشد موها نیز کمک خواهد شد.
• استفاده از شامپوهای مناسب. بهتر است از شامپوهای بدون سولفات استفاده شود، به علاوه این که از شستشوی بیش از حد موها باید خودداری شود، این کار می تواند باعث خشک شدن پوست سر و آسیب دیدن فولیکول های مو شود.
• استفاده از حرارت کم برای خشک کردن موها. استفاده از سشوار یا دستگاه های حالت دهنده مو را به حداقل برسانید و موها را با حرارت پایین خشک کنید. حرارت زیاد برای فولیکول های مو مضر است و می تواند آسیب های جدی را به همراه داشته باشد.